Uzupełnieniem zasady wyrażonej w art. 93 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którą władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, jest regulacja art. 107 k.r.o. Dotyczy ona rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców, którzy żyją w rozłączeniu. Samo pozostawanie w rozłączeniu przez rodziców nie wystarcza do zastosowania art. 107 § 1 k.r.o. Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej powinien zostać określony wtedy, gdy istnieje co do tego spór pomiędzy rodzicami. Zgodne wykonywanie władzy rodzicielskiej pomimo rozłączenia rodziców wskazuje na brak potrzeby ingerencji sądu opiekuńczego. Przepis art. 107 k.r.o. dotyczy władzy rodzicielskiej w sytuacji, gdy rodzice żyją w rozłączeniu (zatem nie pozostają we wspólnym pożyciu). Nie dotyczy natomiast rodziców, wobec których orzeczono rozwód, separację lub unieważniono małżeństwo. W takim przypadku rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej zapada w oparciu o art. 58 k.r.o. Zmiana orzeczenia co do władzy rodzicielskiej zawartego w wyroku rozwodowym następuje w trybie art. 106 k.r.o. Orzeczenie takie jest konieczne, jeżeli doszło do naruszenia dobra dziecka lub istnieje wysokie prawdopodobieństwo naruszenia dobra dziecka w przyszłości. Konieczną przesłanką zastosowania art. 107 k.r.o. jest przysługiwanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Zgodnie z art. 107 § 2 k.r.o. sąd może:

1) powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień;

2)pozostawić władzę obojgu rodzicom pod warunkiem przedstawienia porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, jeżeli ponadto istnieje pozytywna prognoza co do współdziałania rodziców w sprawach dotyczących dziecka.

Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej?

Ograniczenie opieki rodzicielskiej odnosi się do sytuacji, w której istnieją poważne i obiektywne przeszkody utrudniające lub wręcz uniemożliwiające prawidłowe wykonywanie praw rodzicielskich. Może to dotyczyć obojga rodziców lub jednego z nich. Ograniczenie praw rodzicielskich nie zawsze jednak musi być związane z winą jednego z rodziców. Istnieją dwa rodzaje powodów, które mogą wpłynąć na ograniczenie praw rodzicielskich:

Zawinione ograniczenie praw rodzicielskich, jeżeli zachowanie rodzica może zagrażać bezpieczeństwu lub zdrowiu dziecka.
Niezawinione ograniczenie praw rodzicielskich, kiedy rodzice nie mogą dojść do porozumienia, jak wychowywać swoje dziecko, np. po rozwodzie.

Orzekanie o ograniczeniu praw rodzicielskich następuje zazwyczaj na określony czas i może nastąpić z urzędu, lub na wniosek jednego z rodziców. Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu oznacza, że pewne decyzje dotyczące dziecka i jego majątku nie mogą być podejmowane przez rodzica (ów) bez zgody sądu. Może również obejmować skierowanie rodziców na terapię do specjalistycznej poradni, pomoc kuratora sądowego, a w skrajnych przypadkach umieszczenie dziecka w domu dziecka lub rodzinie zastępczej.

Na czym polega pozbawienie władzy rodzicielskiej?

O pozbawieniu opieki rodzicielskiej decyduje sąd, kierując się najważniejszą zasadą prawa rodzinnego, jaką jest dobro dziecka. Może dotyczyć jednego lub obojga rodziców. Decyzja ta zawsze jest ostatecznością, gdy inne środki ochrony dziecka nie przyniosły pożądanego rezultatu. W niektórych sytuacjach wystarczające może być ograniczenie lub częściowe zawieszenie tego prawa.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić, gdy:

rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka (np. głodzenie, porzucenie, niepłacenie alimentów);
rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej (np. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, wykorzystywanie seksualne dziecka, nadużywanie alkoholu, zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego siły i możliwości, a nawet wychowywanie dziecka we wrogości wobec drugiego rodzica);
władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. pobyt rodzica w więzieniu, poważna choroba rodzica, porzucenie dziecka, zaginięcie rodzica oraz brak zainteresowania dzieckiem).

Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza, że rodzic nie ma prawa do decydowania m.in. o miejscu pobytu dziecka, leczeniu i dostępie do dokumentacji medycznej, edukacji, wychowaniu, kształtowaniu światopoglądu dziecka oraz decydowaniu o wyjazdach dziecka za granicę. Nadal jednak jest on zobowiązany do płacenia alimentów i ma prawo spotykać się z dzieckiem, chyba że sąd mu tego zabroni.

Z drugiej strony, dziecko również ma prawo do dziedziczenia po rodzicu, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej.

Jak wygląda procedura ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej?

Wniosek o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich jednego lub obojga rodziców może złożyć każdy, kto wie, że dziecku wyrządzana jest krzywda. Może to być ojciec lub matka dziecka, dziadkowie, szkoła, kurator sądowy, policja, instytucje edukacyjne (szkoły, przedszkola, żłobki), władze lokalne, opieka społeczna i inne jednostki opiekujące się dzieckiem. Wniosek składa się w sądzie opiekuńczym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Sąd może również wszcząć postępowanie z urzędu. Decyzja jest podejmowana po przeprowadzeniu przesłuchania. Osoba wnosząca o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich musi przedstawić dowody na poparcie swoich twierdzeń i żądań.